O cristianismo é unha relixión, non é unha filosofía. Pero en tanto que é un sistema de crenzas sobre o que se contruen ideas, existe tamén unha filosofía cristián. Entón temos, por un bando o cristianismo como relixión, e por outro bando a filosofía cristián.
¿Ata qué punto toda a filosofía occidental posterior ao cristianismo non é, nalgún sentido cristián? Esta é unha cuestión debatida. Este punto o trataremos agora.
Ortega y Gasset (filosófo español do século XX) di "nas crenzas estamos, as ideas as temos". Con isto quere dicir que vivimos nas crenzas, as crenzas son como o chan que pisamos, a diferencia das ideas, que as temos nos, pero as temos dentro do sistema de crenzas.
Imos analizar o cambio no sistema de crenzas que se produce no paso do paganismo ao cristianismo. Na filosofía, as ideas dependen de ese sistema de crenzas, xa que as ideas desenvólvense dentro das crenzas que temos.
Para os pagáns e outros moitos pobos, como os asiáticos, a vida está orientada no destino, según o cal, as circunstancias que ocurren na vida das persoas están dalgún xeito determinadas pr instancias ou forzas superiores a elas (divinidades, natureza..) e nada do que o home faga pode variar esta realidade.
O home atópase no mundo sometido ao destino, sen forzas nin capacidades para variar ese destino, para controlar a súa propia vida.
Pero no cristianismo si existe liberdade. Cada persoa crea a súa propia vida. O que nos ocurre depende dos meus propios actos, do que eu faga. Eu son resonsable da miña vida, porque son libre. Esta libertad da que falamos é unha liberdade metafísica, unha liberdade no sentido de que podemos decidir sobre a nosa vida, non nos estamos refirindo a unha liberdade física, como ausencia de ataduras físicas.
En Grecia e Roma liberdade so significaba non estar encadeado, non ser escravo. Para eles non tiña sentido outro significado de liberdade. Pero para nos, existe tamén unha liberdade metafísica, xa que non estamos suxeitos ao destino.
A partires de que aparece o cristianismo cambia a filosofía, porque o cristianismo además de unha relixión é unha crenza. E as crenzas son incosncientes. Un non sabe que as ten. Por iso, para enender un texto primeiro temos que saber en qué crenzas educouse o autro do texto. Isto o chamamos hermenéutica: ciencia que intenta desentrañar o sentido dos textos.
Interpretación do sentido da vida para os cristiáns
Para os paganos a vida é un círculo, un ciclo dexenerativo, un eterno repetirse. Na realidade todas as cousas se dexeneran, sendo ista unha visión pesimista.
No pasado, en Grecia todo foi perfecto. A iso lle chamaban a idade de Ouro. Pero, polo efecto do destino esto epezou a dexenerar en plata, bronce, ferro... (como as categorías dos premios dos atletas). Para finalmente chegar a un momento de dexeneración total, ao lume, o Apocatastasis (en grego), que en latín dirase Apocalipsis.
Esta visión circular da Historia do mundo pagán ten a súa orixe na percepción da vida agraria. A vida está rexida olas estrelas, elas indícannos cando nos desperrtamos, cando dormimos, cando sube e baixa a marea, os ciclos da menstruación nas mulleres...
Todo ten o seu ciclo, o seu ritmo. Hoxe en día interprétase mal cos horóscopos e a bruxa Lola que che pon dúas velas negras.
A bruxa Lola ponche velas negras
O cristianismo, que non é máis que unha secta do xudaismo, ten unha visión lineal do tempo. No principio o munda vai a peor (igual que no paganismo). Pero dende que apareceu Xesucristo a vida ten un sentido, o mundo volvese positivo. Cristo da sentido a vida, sendo esta unha visión optimista. E ese optimismo foi o que fará atractivo ao cristianismo, porque dota de sentido as vidas da xente que non ten esperanzas nun mundo cheo de miserias.
O sistema de crenzas cristián, pouco a pocuo, vaise mezclando coas crenzas paganas. Recordemos que o cristianismo non é culpable de que o mundo pagano de desmoronase, senón, que unha vez desmoronado o mundo pagán, o cristianismo da unha nova identidade, un novo sentido á vida.
Así que o cristianismo asume moitas ideas pagáns, como o concepto de moderación, o concpeto de Logos, como a Palabra de Deus, etc.
A xente gústalle esa idea de que todos os homes sexan libres, de poder facer a vida a túa maneira. Así que o cristianismo difúndese, gracias tamén ao momento en que aparececió.
O mundo pagán era un mundo culto, cando o cristianismo chega ao mundo pagano choca, porque as ideas son moi diferentes. Cando San Pablo predica aos atenienses, estes non lle entenden, failles gracia. Cando Xesús fala con Poncio Pilatos e lle di que ten a Verdade, Pilatos non pode concebir cousa tal. Esta conversa é a representación do choque do mundo pagán co mundo cristián. Non se entenden. So un traballo de hermeneútica podería facer que se entendesen, vivindo en crenzas tan dispares.
A Verdade absoluta non existe, senón que é un fin ao que tendemos. Só a aceptación da nosa ignoracia pode facer crecer ás Ciencias. Por iso Filo-sofía é filo (=tendencía, amor hacia) e non sabiduría soa. Por iso Sócrates representa á Filosofía. Pois a filosofía é duda, é pregunta. Pero este concepto comezou a dexenerar con Platón mesmo, cando comezou a dar respostas, e despois con Aristoteles. Ata chegar ao cristianismo que ten todas as respostas, teñen a Verdade, da que non se pode dudar.
Co tempo, moitas persoas cultas convírtense ao cristianismo, e comezan a usar esa cultura da filosofía clásica para defender as ideas cristiáns ante as aoutoridades románs.
A estos primeiros escritores filósofos cristiáns os chamamos Pais da Igrexa, xa que eles estableceron ddefinitivamente o dogma cristían.
Escriben entre os séculos II-V d.C.Os primeiros escribiron en grego, os últimos en latín, por iso aos primeiros os chamamos greogos e aos últimos latinos.
A relación entre crenzas cristíans e a filosofía clásica é inveitbale, e a vez conflictiva. Inevitable porque un dos evanxelios, o de San Xoan, está escrito todo el con conceptos da filosofía clásica.
Os primeiros auores cristiáns que establecen o dogma son persoas con ideas paganas.
E es conflictiva porque al menos ao principio, e aparentemente, as crenzas cristiáns, a fe, parece contradecirse coas ideas da filosofía clásica.
As diferentes posicións que a relixión toma respecto á filosofía clásica aparecen reflexadas xa nos dous primeiros pais da Igrexa: Xustino e Taciano.
Segundo Xustino, o estudo da filosofía e o seu uso é beneficioso para o cristianismo, posto que axuda a comprender mellor a mensaxe divina,e a explicalo e mostralo aos que todavía non son crentes. Es partidario por tanto, da simbiosis entre razón e fe.
Taciano sen embargo, adopta a postura contraria. Os contidos da fe clásica,o uso libre da razón son contrarios á fe, e perxudicial, posto que a razón produce contidos contradictorios contra a fe. A filosofía debe por tanto, ser rexeitada.
O mundo medieval empeza máis ou menos nesta época. Soemos dicir que o medievo é o momento comprendido entre a caida do imperio román no 476 d.C. e o descubrimento de América en 1492. Entre os séculos V d.C eo XV d.C.
Cando o Imperio romano cae, non hai cultura, desaparece. No ano 800, Carlo Magno pretende establecer o Imperio romano e se corona emperador polo Papa, e so se atopa un monasterio en toda Europa occidental onde os monxes saben ler e escribir, no condado de York. Os trae e obriga a toda a súa corte a aprender a ler e escribir, para formar funcionarios que leven a administración do estado.
A escola de palacio chámase palatina, e as dos monasterios son as escolas monasticas.
A figura filosófica máis importante nesta época é Alcuino de York (xefe do manesterior anteriormente citado). E a este periódo e a esta acción de Carlo Magno chámase Renacimiento Carolíngio.
Este período vai a ser relativamente pobre, con un predominio do crsitían sobre a filosofía, porque en ese monasterio casi non se conservaban textos da filosofía clásica, sólo cristiáns.
Ao principio se coñecía nin a Platón nin a Aristóteles. Pero pouco a pouco vai entrando en relación co mundo musulmán, que é onde se conseva a cultura clásica. Entra en contacto por dúas vertientes, pola penísnula Ibérica e o Sur. Entón a cultura clásica reaparece, vaise introducindo, e a cristián mantense.
Así que no século XII tradúcese do árabe ao latín as obras de Aristóteles. Esto crea un gran impacto no mundo cristían, de tal xeito que sr volven a plantexar o problema do pensamento e as crenzas cristians.
Estes problemas apareceran xa no mundo musulmán. Averroes, o gran estudioso de Aristóteles no mundo musulmán, xa tivera problemas coa xerarquía relixiosa musulmán debido a súa interpretación de Aristóteles.
En principio a filosofía de Aristóteles plantexa dous aparentes contradiccións imporartantes coas crenzas cristiáns e musulmáns.
- O problema da eternidade do mundo
- O problema da inmortalidade da alma
Parece que a Filosofía de Aristóteles, e con ela a razón, afirman a eternidade do mundo. A natureza é eterna para todos os pensadores gregos.
Por contra, o cristianismo e a relixión musulmana afirman, sosteñen o dogma de que o mundo ou a natureza foron creadas por Deus da nada.
En segundo lugar, seguindo estudos que Averroes fai da obra de Aristóteles, parece que Aristoteles sostén a mortalidade da alma persoal. Estas contradiccións parecieron enprincipio irresolubles, e crearon unha gran desconfianza nas autoridades reixiosas, tanto cristiáns coma musulmáns cn respecto á filosofía de Aristóteles.
Averroes e os seus seguidores tivero problemas. Esta polémica, dentro do mundo musulmán pasa ao mundo cristián, porque as obras de Aristóteles comentadas e traducidas por Averroes foron traducidas do árabe ao latín na península ibérica, creando un movemento, un grupo de seguidores no mundo cristían que defende a obra de Aristótles e a interpreteación que fai dela Averroes.
A estes autores, seguidores de Aristóteles segundo Averroes denomínanselles averroistas latinos, e sosteñen a irresoluble contradicción entre a razón e a fe, e intentan superala coa doctrina da doble verdade, según a cal existen dúas verdades diferentes e contradictorias, as que se chega por medio da fe e as que se chega por medio da razón. É dicir, é verdade oq ue di a fe (o mundo non é eterno, senón creado, e a alma inmortal), pero tamén é verdade o que di a razón, é dicir, Aristóteles (o mundo é eterno e a alma mortal).
Según estes autores, a razón e a fe lévannos a conclusións diferentes, a verdades diferentes. É neste asunto polémico cando aparece Santo Tomás de Aquino.
